Aile planlaması, ailelerin istedikleri sayıda, istedikleri zamanda, bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olmaları olarak tanımlanmaktadır. Aile planlamasında amaç ; çok ve sık doğumların anne ve çocuk sağlığına olan olumsuz etkilerini gidermek, istenmeyen gebeliklerde tehlikeli yollarla yapılan düşükleri önlemek, çiftlere korunmanın modern ve tıbbi yollarını öğreterek anne ve çocuk sağlığı düzeyini yükseltmektir.
Türkiyede yapılan bir çalışmada toplumun % 29 ‘unun hiçbir yöntem kullanmadığı ,korunma yöntemi kullananların % 4.7 sinin doğum kontrol haplarını, % 20.2 sinin Rahim içi araç (Spiral) , % 10.8 inin Kondom, % 5.7 sinin tüp ligasyonu, % 1.1 inin ise diğer yöntemleri kullandığı görülmüştür. Geleneksel yöntemlerden geri çekme yöntemini ise toplumun % 26.4 ünün en sık yöntem olarak tercih ettiği bilinmektedir.
DOĞAL AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ:
TAKVİM YÖNTEMİ: Kadının gebe kalabileceği günlerin hesaplanarak, o günlerde cinsel ilişkide bulunulmaması şeklinde uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemle istenmeyen gebeliklere çok sık rastlanmaktadır. Etkin bir yöntem değildir.
GERİ ÇEKME: Cinsel ilişki sırasında boşalma anında erkeğin dışarıya boşalması ile gebelikten korunma yöntemidir. Türkiye de en sık kullanılan geleneksel korunma yöntemidir. Bu yöntem doğum kontrol yöntemleri arasında en başarısız olanıdır.
BARİYER YÖNTEMLERİ:
KONDOM ( PREZERVATİF ) : Kondom kullanımı erkek korunma yöntemidir. Kondomlar cinsel yoldan bulaşan hastalıkların riskini azaltır. Her cinsel birleşmede yeni bir kondom kullanılmalıdır.
DİAFRAM VE SERVİKAL BAŞLIK: Serviksin üzerine yerleştirilebilen kauçuk diafram, sperme karşı kadınların kullandığı bir bariyerdir. Diafram son cinsel birleşmeden sonra en az 8 saat yerinde kalmalıdır.
HORMONAL YÖNTEMLER:
DOĞUM KONTROL HAPLARI
Doğum kontrol hapları içerdikleri hormonun etkileriyle yumurtlama sürecini geçici olarak durduran ve gebeliği önleyen ilaçlardır. Düzenli olarak kullanıldıklarında doğum kontrol haplarının koruyuculuk oranları % 100 e yakındır . İlaç kullanımı bırakıldıktan sonra yumurtlama yaklaşık 3 ay civarında eski haline gelmektedir. Anne sütünün miktarını azaltabileceklerinden doğum kontrol haplarının emzirme döneminde alınmaları uygun değildir. Emzirmeyi düşünmeyen annelerde ise doğumdan 6 hafta sonra kullanılmaya başlanabilir. Daha erken başlandığında damarsal sorun ortaya çıkma riski artabileceğinden lohusalık döneminde kullanılması önerilmez. Fakat emzirme döneminde kullanılabilen ilaçlarda mevcuttur.
Doğum kontrol haplarının kullanılmasının sakıncalı olduğu durumlar;
-gebelik şüphesi veya gebelik varlığı
-nedeni bilinmeyen kanama
-damar tıkanıklığı sorunu olmak veya daha yaşamış olması
– kronik karaciğer yetmezliği olması
-meme kanseri şüphesi olması
-ilaç içinde bulunan maddelere karşı allerjisi olması
DOĞUM KONTROL İĞNELERİ (PROGESTİN ENJEKSİYONLARI):
Doğum kontrol iğneleri üçer aylık (Depo Provera) ve birer aylık enjeksiyon (Mesigyna) şeklinde uygulanmak üzere iki ayrı şekilde bulunur ve ülkemizde mevcuttur. Bu iki yöntem de güvenilirlikleri yüksektir ve geri dönüşümlü olan korunma yöntemleridir. İğnelerin kilo aldırması üzerine yapılan araştırmalarda kilo alımının iştah artışına bağlı olduğu anlaşılmıştır. Üç aylık iğneler emzirme döneminde kullanıldıklarında sütü azaltmaz, sütün içeriğini etkilemezler.
DERİ ALTI İMPLANTLAR
Deri altı implantlar kola deri altına takılan ye yalnızca progesteron içeren korunma yöntemleridir. Hergün belli oranda hormon salgılayarak 3-5 yıl kadar korunma sağlarlar.
ACİL KONTRASEPSİYON:
İki şekilde uygulanabilir: Yüksek dozlarda hormon (“ertesi gün hapları”) verilmesi ve spiral takılması. Uygulamanın ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde yapılması gerekir. Ülkemizde mevcuttur. Koruyuculuk oranı ilk saatlerde uygulandığında çok yüksektir ve 72 saat sonrasında koruyuculuğu oldukça azalır. Acil kontrasepsiyon çok özel durumlarda uygulanması gereken bir yöntemdir ve alışkanlık haline getirilmemelidir. Koruyuculuğu %100 değildir.
RAHİM İÇİ ARAÇLAR
Rahim içi araç (RİA), veya halk arasında bilinen adıyla spiral etrafına bakır tel sarılıdır. Bazı RİA’larda bakır yerine progesteron hormonu eklenmiştir(Mirena). RİA rahim içine yerleştirildiği andan itibaren bölgede iltihabi bir reaksiyon oluşturur. Bu iltihabi reaksiyon rahim içine ulaşan spermlerin etkisiz hale gelmesini sağlar ve gebelik önlenir. Yumurtlama süreci devam eder. Koruyuculuğu takıldığı anda başlar ve çıkarıldığında kısa sürede biter. RİA’ların koruyuculuk oranı oldukça yüksektir , en az 5 yıl koruyuculuğu vardır. RİA çıkarıldıktan hemen sonra gebelik oluşabilir.
STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ:
TÜPLERİN BAĞLANMASI
Bu yöntemle fallop tüplerinden geçiş cerrahi yöntemlerle kalıcı olarak bozulur. Genel anestezi altında, ameliyathenede laparoskopi ya da laparotomi yöntemiyle tüplerin yakılması,kesilmesi /bağlanması şeklindedir. Koruyuculuğu yaklaşık % 100 olarak çok yüksektir.
VAZEKTOMİ
Erkekte spermin testislerden depolandıkları bölgelere geçişinin cerrahi yöntemlerle kalıcı olarak kapatılması işlemidir. Bu işlem sonrasında sıvıda sperm olmadığından (Azospermi) gebelik oluşmaz. Yeniden çocuk sahibi olmak istediğinde tekrar operasyon gerektirir. Bu operasyonlarda ise başarı şansları düşüktür. Bu nedenle yaptırmadan önce çok iyi düşünmek gerekmektedir.